شکلهای ۱.۶الف و ۱.۶ب شواهدی ارائه میدهند دال بر اینکه استفاده ما از سوختهای فسیلی – زغالسنگ، نفت و بنزین – بهشکل چشمگیری محیط طبیعی را تحتالشعاع قرار دادهاست. اینکه این هدف بخشی از قصد و نیت او نبوده همیشه هم برای جامعه بد نیست. یک روش برای انجام این کار آزمایش طبیعی نام دارد. احتمالاً یک مشاهدهگر فرضی در این زمان تشخیص میداد که بهطور میانگین، آدمها در ایتالیا، چین و انگلستان رفاه بیشتری دارند تا در ژاپن یا هند. کوچکتر از زمانی خواهد بود که مقایسه را براساس نرخ ارز رایج انجام میدهیم. در زمان سقوط دیوار برلین در سال ۱۹۸۹ و کنارگذاشتن برنامهریزی مرکزی توسط آلمان شرقی، سرانه جی.دی.پی آن کمتر از نصف جی.دی.پی آلمان غربی سرمایهداری بود. شکست این پیشبینی یکی از دلایل ساختهشدن دیوار حائل آلمان شرقی و غربی در سال ۱۹۶۱ بود. شکل ۱.۱۰, نمودار سرانه جی.دی.پی برای آلمان شرقی و غربی، ژاپن و اسپانیا را در فاصله سالهای ۱۹۵۰ تا ۱۹۹۰ نشان میدهد. در این فرآیند، خانوادهها و بنگاههای اقتصادی طبیعت را تغییرشکل میدهند، هم با استفاده از منابع آن، و هم با ایجاد ورودیهایی برای طبیعت. این ویدیوی آموزنده از هانس رولینگ آمارشناس، نشان میدهد که چگونه برخی کشورها زودتر از بقیه ثروتمندتر و برخوردار از سلامت بیشتر شدهاند.
گروهی را در نظر بگیرید که در آن هر فرد در بدو امر، درآمد قابلاستفادهای معادل ماهانه پنج هزار دلار دارد، و تصور کنید که، بدون تغییر در قیمتها، درآمد برای هر فرد گروه افزایش یافتهاست. در سال ٢٠١٤ این گروه انحصاری درآمد سالانهای بالغ بر ٦٧٠٠٠ دلار داشته است. دراینجا نرخ رشد ثابت است. بههمیندلیل دربطن تعامل مالک یک بنگاه اقتصادی با یکی از کارکنان، درواقع او «رئیس» محسوب میشود. چگونه با محیط طبیعی خویش تعامل میکنیم: از نفسکشیدن گرفته تا استخراج مواد خام از زمین. کشورها برحسب سرانه جی.دی.پی، از فقیرترین در سمت چپ نمودار (یعنی لیبریا) تا غنیترین در سمت راست (یعنی سنگاپور)، مرتب شدهاند. شکل ۱.۱۱ تقدیر مجموعهی منتخبی از کشورها از سرتاسر جهان در طول قرن بیست را نشان میدهد. اما امروزه، پای درآمد که به میان میآید، هیچکسی تصور نمیکند جهان تخت باشد. فقیرترین کشورها که با قرمز تیره مشخص شدهاند، لسوتو و چین بودهاند. و فقیرترین ۱۰ درصد نروژی مبلغی معادل تقریباً دو برابر درآمد فقیرترین ۱۰ درصد نیجریهای دریافت میکنند. کالاها و خدماتی که در دل خانوار تولید میشود، مثل وعدههای غذایی یا مراقبت از فرزندان (که عمدتاً توسط زنان تامین میشوند). زیرا بنگاه اقتصادیی که سودی کسب نمیکند، پول کافی (و توان قرضگرفتن پول) برای استخدام و تولید بیشتر هم نخواهد داشت.
و بههمیندلیل است که بههنگام مقایسهی استانداردهای زندگی در میان کشورهای مختلف، برآورد جی.دی.پی سرانه را در یک مجموعهی مشترک از قیمتها موسوم به قیمتهای برابری قدرت خرید(PPP) انجام میدهیم. در جولای ۲۰۱۲ آهنگ پرطرفدار کرهای موسوم به گَنگنَم استایل پخش شد. سرمایهداری در بریتانیا، هلند و اغلب کشورهای پردرآمد امروز و مدتها پیش از شکلگیری دموکراسی ظهور کرد. حالا با جستی سریع به امروز برگردیم. آنوقتها هم – مثل حالا- چشماندازهای پیش روی شما بستگی داشت به اینکه والدینتان کجای نردبان اقتصادی قرار دارند و نیز به اینکه مرد یا زن هستید. در مورد برخی پرسشهای اقتصادی پیچیدهای از این دست که «آیا نهادها اهمیت اقتصادی دارند؟ درحالیکه قبایلِ شکارگر-و-جمعآوریکنندهی اولیه بدونشک از برابری تقریباً کاملی برخوردار بودند، اقتصادهای دوران مدرن انواعِ گوناگونی از بسیار برابر تا بسیار نابرابر دارند. تا اواسط سال ۲۰۱۴ شمار بینندگان این آهنگ به مرز ۲ بیلیون نفر رسید و آن را به پربینندهترین ویدیو در سایت یوتیوب تبدیل کرد. و اینکه هر یک از این موارد چگونه درطول زمان تغییر میکنند. این موارد با اینکه در رفاه سهم دارند، اما در درآمد قابلاستفاده بهحساب نمیآیند. این محیط مناسبی برای استفاده از روش آزمایش طبیعی است. درآمد اضافی در گروه دوم احتمالاً برای ثروتمندان به ندرت اهمیتی خواهد داشت اما نیمهی فقیر این فقر را به شکل یک محرومیت جدی تجربه خواهد کرد.
این فرآیند، که ما آن را انقلاب کاپیتالیستی مینامیم، تهدیدهای فزایندهای نسبت به محیطزیست طبیعیمان، و نیز نابرابریهای اقتصادی بیسابقهای درمقیاس جهانی بههمراه آوردهاست. در سده چهاردهم، عالِم مراکشی، ابن بطوطه بنگال هندوستان را چنین توصیف میکند: «سرزمینی با وسعت زیاد که در آن برنج بسیار فراوان است. ستونهای آسمانخراش در قسمت عقب و سمت راست شکل نشانگر ثروتمندترین ۱۰ درصد ثروتمندترین کشورها است. تصمیمات دربارهی اینکه چهچیزی تولید شود، به چه میزان و در چه کارخانهها، دفاتر، معادن و مزارعی، دیگر نه دراختیار افراد خصوصی که در ید مقامات دولتی بود. بخش مهمی از پاسخ ما چیزی خواهد بود که آن را انقلاب سرمایهداری مینامیم: ظهور و گسترش جهانی یکبارهی شیوهای از سازماندهی اقتصاد در قرن هجدهم، که امروزه آن را سرمایهداری مینامیم. پیشرفتهایی که امروزه در تکنولوژی داشتهایم به ما اجازه میدهد که بیشتر از قبل به باد و خورشید و دیگر منابع تجدیدپذیری انرژی تکیه کنیم. درآمد تاثیری اساسی بر رفاه ما دارد، زیرا به ما اجازه میدهد تا کالاها و خدمات مورد نیاز یا موردعلاقهی خود را خریداری کنیم.
قیمتهای دیگری هم وجود دارند که براساس آنها هردوی کارلوس و گرتا از تجارت با یکدیگر منتفع میشوند. دومین نکتهای که در شکل ۱.۲ توی ذوق میزند تفاوت عظیم درآمدی میان کشورهاست. تفاوت درآمد میان مناطق مختلف جهان وجود داشت، اما این تفاوت، همانطور که در شکل ١.١الف ملاحظه میکنید، درمقایسه با آنچه بعدتر از راه میرسد، بسیار ناچیز بود. چالش مذکور عبارت است از یافتن مجموعهای از قیمتها برای استفاده در این محاسبه، بهطوریکه به ما این امکان را بدهد که تغییر یا تفاوت در خروجیها را مشخص کنیم، بدون اینکه اشتباهاً گمان کنیم اگر قیمت چیزی در یک کشور بالا می رود، و در یک کشور دیگر نه، آنگاه میزان خروجی در آن کشور هم بالا رفته است. برخلاف مورد آب، ما نمیتوانیم یک نظام اقتصادی سرمایهداری را با مجموعهای از خصلتهای فیزیکی بهراحتی قابل اندازهگیری مشخص و شناسایی کنیم. یکی از خصلتهای مهم اصل انضباطی بازار-یا محصول خوب و سودآور تولید میکنی یا شکست میخوری- این است که بازار آنجا که کار میکند اتوماتیک است؛ داشتن دوستی در بدنهی قدرت ضمانت نمیکند که شما در کار باقی بمانید. در فصل ۶ به این سوال برخواهیم گشت که چه کسانی در بستر چه بنگاه اقتصادیای چه کارهایی را انجام میدهند و چرا؟
اتحاد جماهیر شوروی سابق درواقع نرخ رشد اقتصادی بالاتری نسبت به برزیل داشتهاست و سرانه جی.دی.پی آن حتی از آرژانتین هم درست پیش از پایان یافتن حاکمیتِ حزبِ کمونیست در سال ۱۹۹۰ اندکی بالاتر بودهاست. درست است که ژانر علمی-تخیلی در قرن هفدهم ظاهر میشود (و آتلانتیس جدید فرانسیس بیکن که یکی از نخستین نمونههای آن است)، اما تنها در قرن هجدهم است که هر نسل تازهای میتواند زندگی جدیدی را در چشمانداز خود ببیند که توسط تکنولوژی شکل گرفتهاست. خیلی از چیزهایی که شما در روزگار آدام اسمیت معین کردهاید، احتمالاً توسط یک عضو خانواده یا روستا ساخته میشدند. تا پیش از انقلاب صنعتی، تکنولوژی اقتصاد، ازقبیل مهارتهای موردنیاز برای پیشبردن دستورالعمل، تنها به کندی بهروز و از نسلی به نسل دیگر منتقل میشدند. اقتصاد سرمایهداری مشوقها و فرصتهایی برای دستیابی به نوآوری تکنولوژیک و مزایای حاصل از تخصصیشدن فراهم کرده است. نوعاً چنین است که مردم کلیهی کالاها و خدمات مورد استفاده یا مصرف خود در زندگی روزانهشان را خودشان تولید نمیکنند. اما یک اقتصاد حاصل تعاملات میلیونها مردم است. توجه داشته باشید که این بهمعنای «ثروتمندترین دهدرصد از میان صاحبان درآمد« نیست، ثروتمندترین دهدرصد از کل مردم است، یعنی در شرایطی که فرض میشود هر فرد در یک خانوار، شامل فرزندان، دارنده سهم برابری از درآمد خانوار باشد.
در شکل ۱.۵ نشان دادیم که چگونه اقتصاد بخشی از جامعه و جامعه نیز بهنوبهی خود بخشی از زیستکره است. توماس پیکتی و جیمز هکمن نشان میدهند که چرا این دادهها برای کارشان اساسی بودهاست. البته از آزمایش طبیعی مورد آلمان نمیتوان نتیجه گرفت که سرمایهداری همیشه رشد اقتصادی را تقویت میکند و برنامهریزی مرکزی همواره دستورالعملی برای حدی از ریاضت است. یکی از بصیرتهای اسمیت این ایده است که یکی از سرچشمههای فراوانی و آبادانی تقسیم کار یا تخصصیشدن است، و نیز اینکه این مسأله بهنوبهی خود تابع «گسترهی بازار» است. این ابداعات تکنولوژیک برخوردار از قابلیت کاربست گسترده، انگیزهی بسیار قدرتمندی برای رشد استانداردهای زندگی ایجاد کردهاست زیرا طرز عمل بخشهای عظیمی از اقتصاد را تغییر داده است. تنها یکسال پس از مرگ لینکلن است که یک سیم تلگراف از ورای آتلانتیک، زمان لازم برای انتقال اخبار میان نیویورک و لندن را تا حد دقیقه کاهش میدهد. در اقتصاد، تکنولوژی فرآیندی است که مجموعهای از مواد و دیگر عناصر را بهعنوان ورودی – و منجمله کار انسانها و دستگاهها – را میگیرد و یک خروجی خلق میکند. حتی اجتماعات روستایی نیز تحت تأثیر بیابانزدایی و تهکشیدن میزان دسترسی به آب آشامیدنی و فرآوردههای دریائی است.
اگر گرتا تمام وقتش، یعنی ۲۰۰۰ ساعت در سال را به تولید سیب بگذراند، ۱۲۵۰ سیب تولید خواهد کرد؛ اگر تنها گندم تولید کند، ۵۰ تن در سال تولید خواهد کرد. در سالهای پایانی سلطه بریتانیا، امید به زندگی برای یک کودک متولدشده در هند تنها ۲۷ سال بود. 2. اگر تنها ۲۰ سیب را میشد در ازای قیمت یک تن گندم خرید چه اتفاقی میافتاد؟ اگرچه مجموعاً گرتا وضع بهتری دارد، اما کارلوس در تولید سیب عدممزیت کمتری دارد. گرتا در تولید گندم مزیت نسبی دارد؛ کارلوس در تولید سیب مزیت نسبی دارد. اما در یک اقتصاد سرمایهداری، یکی از انواع مهم دارایی خصوصی را تجهیزات، بناها، مواد خام، و دیگر عناصر ورودی لازم برای تولید کالاها و خدمات تشکیل میدهند. ورودی و خروجی (هردو) از جنس دارایی خصوصیاند: ساختمان بنگاههای اقتصادی، تجهیزات، پروانه فعالیت و دیگر عناصر ورودی تولید، و همچنین خروجیهای نهایی، متعلق به مالکان است. سرمایهداری فرصتهای ما برای تخصصیشدن را، بواسطهی گسترش اهمیت اقتصادی هم بازارها و هم بنگاههای اقتصادی، افزایش داده است.
ازآنجاکه نمیتوانیم گذشته راتغییر دهیم، حتی در صورتی که امکان عملی آزمایش کردن کل جمعیت هم وجود میداشت، پس به آزمایش طبیعی تکیه میکنیم. اگر، بااستفاده از قیمتهای سال مبنا، جی.دی.پی بالا رفته باشد میتوانیم نتیجه بگیریم که جی.دی.پی واقعی افزایش یافته است. آدم باید شکاکیت خودش را حفظ کند وقتی کسی میگوید که یک چیز پیچیده (سرمایهداری) علت چیزی دیگر (بهبود استانداردهای زندگی، پیشرفت تکنولوژیک، جهان شبکهایشده، یا چالشهای محیطی) بوده است. تحت این شیوهی جدید سازماندهی اقتصاد است که پیشرفت در تکنولوژی و تخصصیشدن محصولات و وظایف، میزان تولید در یک کار یکروزه را افزایش دادهاست. اما کالاها و خدمات تولیدشده توسط دولت نوعاً به فروش گذاشته نمیشوند و تنها سنجهی ارزیابی آنها برای ما این است که ببینیم تولیدشان با چه هزینهای انجام شدهاست. کالاها و خدماتی که خریداری نمیکنیم از قبیل بیمه و آموزش، در حالتی که این موارد را یک دولت تأمین میکند. اینکه نهادهای سرمایهداری – مالکیت خصوصی، بازارها و بنگاههای اقتصادی – چگونه با یکدیگر و با خانواده و دولت و سایر نهادها ترکیب شوند، در کشورهای مختلف تفاوتهای زیادی دارند. درحال حاضر بخش مهمی از این ورودیها را گازهای گلخانهای تشکیل میدهند که در ایجاد معضلات مرتبط با تغییرات اقلیمی که در قسمت ۱.۵ دیدیم سهم دارند.
اما تفاوت آنها در میزان دخالت و نفوذ دولت در امور اقتصادی و در بسیاری وجوه دیگر است. یک دسته اقتصادیاند، دستهی دیگر سیاسی که به دولت و شیوهی عملکرد آن مربوط میشوند. ستارهی کشورها به لحاظ عملکرد در شکل ۱.۱۱ کره جنوبی است. مهمترین تفاوت اینجاست که دولت کره جنوبی (همراه با شمار معدودی از شرکتهای فوقکلان) نقش رهبری در هدایت فرآیند توسعه داشتهاند، علناً برخی صنایع را تقویت کردهاند، بنگاههای اقتصادی را ملزم به رقابت در بازارهای خارجی کردهاند و همچنین زمینهی آموزش برابر برای نیروی کار را هم فراهم آوردهاند. درآمد قابلاستفاده عبارت است از میزان مزد یا حقوق، سود، رانت، مزایا و دریافتهای نقدی از جانب دولت (از قبیل مزایای بیکاری یا ازکارافتادگی) یا از کانالهایی دیگر (مثل هدیه) که در یک دورهی زمانی مشخص مثلاً یک سال دریافت شده باشند، منهای هر انتقال وجهی که فرد به دیگران داشتهاست (منجمله مالیاتهای پرداختی به دولت). افزایشهای گستردهای که درطول تاریخ و خصوصاً از اواسط قرن نوزدهم به چشم میخورند، عمدتاً بهایندلیل اتفاق افتادهاند که میزان روشنایی تولید شده در هر واحد گرما (مثلاً از یک مشعل، شمع یا لامپ برق) بهشکل اعجابانگیزی بالا رفته است. نداشتند. دستورالعمل تولید روشنایی (اگر چنینچیزی اصلاً وجود داشت) احتمالاً میگفت که: یک پشته هیزم جمعآوری کنید، تراشهی افروختهای را از جای دیگری که آتشی روشن مانده مهیا کنید، آتشتان را روشن و سپس حفظ کنید.
نقطهی خمش برای چین و هند در نیمه دوم قرن بیستم اتفاق میافتد. به اشیاء پیرامون در محل کارتان نگاهی بیاندازید. عوامل بسیاری این نوسانات و منجمله رویدادهای آتشفشانیای ازقبیل فوران قله تامبورا در اندونزی در سال ۱۸۱۵ را رقم میزنند. 1. در متن کامل سخنرانی، کدام کالاها را کندی بعنوان کالاهای محاسبه شده در سنجش جی.دی.پی ذکر میکند؟ همین اصل انضباطی در مورد بنگاههای اقتصادی و افراد بنگاههای اقتصادی هم صدق میکند. هم احتمالاً ضروری باشد. چه شباهتها و چه تفاوتهایی میان یک وبسایت شبکهاجتماعی و یک بازار میبینید؟ پس یک اقتصاددان چگونه میتواند علم بورزد؟ 2008. ‘Proxy-based reconstructions of hemispheric and global surface temperature variations over the past two millennia’. Years 1010-1975: David M. Etheridge, L. Paul Steele, Roger J. Francey, and Ray L. Langenfelds. London: Printed for A. Millar, and A. Kincaid and J. Bell. 10. Hartmut Berghoff and Uta Andrea Balbier. Jutta Bolt, and Jan Juiten van Zanden. 11. World Bank, The. Conference Board, The. 2015. Total Economy Database. The History of Lighting Suggests Not’. New York, NY: Random House Publishing Group. 4. Quality of Life Indicators-Measuring Quality of Life’.
