قیمت هر مترمربع مسکن در تهران در اردیبهشت ماه ۱۴۰۰ برابر ۲۸ میلیون تومان بود و در خردادماه ۱۴۰۱ نیز به ۳۹ میلیون و ۵۰۰ هزار رسیده است. نتیجه این خواهد بود که جی.دی.پی واقعی، که همچنین جی.دی.پی براساس قیمتهای ثابت هم نامیده میشود، تغییری نکردهاست. البته اسمیت فکر نمیکرد که آدمها تماماً تابع منافع-شخصی خویشاند. در فاصله سالهای ۱۳۰۰ تا ۱۸۵۰، همانطور که در شکل ۱.۶ب میبینید، چندین دوره استثنائاً سرد وجود داشتهاست. همانطور که از این مثال هم پیداست، تعاریف در عرصهی علوم اجتماعی نمیتوانند بههمان دقتی باشند که در علوم طبیعی. هر یک لومِن تقریباً معادل میزان روشنایی موجود در یک متر مربع از نور ماه است. و آن وضعیتی است که در آن تفاوتهایی در یک امر مطلوب – مثلاً تغییری در نهادها – وجود دارد که ارتباطی با تفاوتهای موجود در علتهای دیگر ندارد. منبع معتبر برای تحقیق و دادههای موجود درباره این موضوع پنل بیندولتی درباب تغییرات آبوهوایی. در این درس خواهید دید که دادههای اینچنینی درباره مناطق مختلف زمین، و درباره مردمان ساکن آنها، نقطه شروع کل علم اقتصاد است. احتمالاً به ما اینطور گزارش میداد که درمقام مقایسه تفاوت درآمدی میان کشورهای جهان نسبتاً کمتر است.
بحث مبسوط درباره پیامدهای درازمدت فیزیکی و اقتصادی برآمده از این تغییرات، و سیاستهای متناسبی که دولتها در قبال این تغییرات میتوانند اتخاذ کنند، با شرح جزئیات در فصل ۲۰ (اقتصاد محیط زیست) آمدهاست. آموختههای خود از مطالب این فصل را برای شرح انتخابهایتان بکار بگیرید. در آغاز کارلوس و گرتا امکان دادوستد با یکدیگر را ندارند. این کارشناس اقتصادی با اشاره به تاثیر نرخ دلار و ارز بر بازار املاک و مستغلات، گفت: تحلیل بازار املاک و مستغلات باید بر اساس دورههای رونق و رکود انجام بگیرد چرا که بازده این بازار بسیار کند است. آندسته از انتقالات کالا و خدماتی که در بستر یک اقتصادِ برخوردار از برنامهریزی مرکزی و بهدنبالِ فرامینِ دولتی انجام میشوند، یک بازار نیستند. آمریکای لاتین: نه دوران سلطه اسپانیا بر آمریکای لاتین، و نه دنبالهی آن پس از استقلال بسیاری از ملتهای آمریکای لاتین در اوایل قرن نوزدهم، هیچکدام شاهد تحولی شبیه به پیشرفت جهشی چوب هاکیوار در استانداردهای زندگی که در شکلهای ۱.۱الف و ۱.۱ب دیدهایم نبودهاند. در قرن گذشته بدلیل سطح بالای انباشت گازهای گلخانهای، میانگین دما افزایش یافته است. یکبار دیگر سفر ابن بطوطه در مناطق مختلف جهان در قرن چهاردهم را بخاطر بیاورید و بهاین فکر کنید که این سفر در قالب نموداری شبیه به شکل ۱.۲.
بدیهی است که مالکان و مدیران بنگاههای اقتصادی سرمایهداری اگر در آغاز خیلی ثروتمند باشند یا از روابط سیاسی خیلی خوبی برخوردار باشند بقا خواهند یافت و بنگاههای اقتصادی هم با وجود شکستهایشان همچنان در چرخهی کار باقی خواهند ماند، چیزی که برای دورههای طولانی یا حتی برای نسلها هم ممکن است طول بکشد. عرض یا پهنای ستونهای مربوط به هر کشور، نشانگر جمعیت آن کشور است. همچنین از شکل ۱.۱۱ متوجه میشویم که در سال ۱۹۲۸ یعنی زمانی که اولین برنامه اقتصادی پنجساله اتحاد جماهیر شوروی اعلام شد، سرانه جی.دی.پی این کشور یکدهم سطح سرانه جی.دی.پی آرژانتین بود، یعنی نزدیک به برزیل و به شکل چشمگیری بالاتر از کره جنوبی. جی.دی.پی سرانه در اتحاد جماهیر شوروی با یک حاشیهی بزرگ از برزیل پیشی گرفت و حتی پیش از پایان حاکمیت حزب کمونیست در آرژانتین در سال ۱۹۹۰ از آرژانتین هم جلو زد. اما نسخههای متنوعی از سرمایهداری که جای برنامهریزی مرکزی در کشورهایی که سابقاً اتحاد جماهیر شوروی نامیده میشدند را گرفت، چندان خوب عمل نکرده است. برای اینکه نوآوران بتوانند ریسک معرفی یک محصول یا فرایند تولیدی جدید را بر دوش بگیرند، لازم است که مالکیت آنها بر سود حاصله در برابر غارت و دزدی، از طریق یک نظام حقوقی سالم و چابک حفاظت شود.
مالکیت خصوصی تضمین شده نیست: مالکیت خصوصی به دلیل وضع ضعیف حاکمیت قانون و قراردادها، یا بدلیل تصاحب حالا توسط عناصر خرابکار یا بدنههای دولتی، تضمین شده نیست. بدنههای دولتی هم در صورت موفقبودن، تمایل محدودی به گسترش دارند و درصورتی که عملکرد ضعیفی داشته باشند، عموماً در برابر ورشکستگی مورد حمایت قرار میگیرند. همانطور که اسمیت توضیح میدهد، ما وقتی در تولید چیزها بهتر میشویم که هرکداممان بر طیف محدودی از فعالیتها متمرکز شویم. وقتی یک مقیاس نسبی را بکار میبریم، مجموعهای که با یک نرخ ثابت رشد میکند شبیه یک خط مستقیم خواهد بود. یک خط مستقیم مایل به بالا در یک نمودار مقیاس خطی به این معناست که جی.دی.پی سرانه هر سال با یک و همین میزان افزایش یافته است. در شکل ۱.۱الف رأس هر خط برآوردی از میانگین درآمد در زمان قیدشده در محور افقی است. جی.دی.پی سرانه میانگین درآمد را میسنجد، اما این معادل درآمد قابل استفاده یک شخص نوعی نیست. اما قدرت دولتها و دیگر افراد را محدود میکند، چرا که آنها برای خرید و فروش در بازار با رقابت روبهرو هستند.
و جدول نشان میدهد که خریدن ۱۵ تن گندم تولیدشده توسط گرتا، در ازای ۶۰۰ سیب، به کارلوس هم اجازه میدهد میزان بیشتری از هر دو کالا، درمقایسه با میزان ممکن در غیاب تخصصیشدن و بازار، مصرف کند. گرتا در هر دو مورد مزیت مطلق بیشتری دارد. داوطلبانهاند: هر دوی انتقالها – چه از جانب خریدار و چه فروشنده – داوطلبانهاند، چراکه موارد مورد مبادله دارایی خصوصی هستند. اگرچه زمین کارلوس برای تولید هر دو کالا کمتر مناسب است، اما عدممزیت او درمقایسه با گرتا، در مورد سیب کمتر است تا گندم. و تکنولوژی دیگری برای تولید کیک از ماشینآلات غولپیکر و مواد ترکیبی و نیروی کار (اپراتورهای دستگاهها) استفاده میکند. این با آن فرضیهای که میگوید نهادهای سرمایهداری از علل دوران رشد پیوستهی بهرهوری محسوب میشوند همخوان است. وی با اشاره به پیش بینی رشد نقدینگی ۴.۵ درصدی (معادل آخرین رشد نقدینگی در اسفندماه سال ۱۴۰۰) در سال ۱۴۰۱ اقتصاد ایران، افزود: این مقدار معادل خلق ۲۰۸ هزار میلیارد تومان پول است.
آن هم در شرایطی که همه ماهانه پنج هزار دلار درآمد دارند؟ در یک گروه دیگر، درآمد قابلاستفادهی ماهانهی نیمی از مردم ده هزار دلارست. برای هر کشور، رأس ستون نشانگر میانگین درآمد برای دهکهای جمعیتی است، از فقیرترین ۱۰ درصد در جلو تا ثروتمندترین ۱۰ درصد در عقب نمودار. آنزمان آسمانخراشها هنوز اینقدر بلند نبودند: تفاوت میان ثروتمندترین ۱۰ درصد با بقیه جمعیت کشور اینقدر تشدید شده نبود. اقتصاد ایران نیز همراه با جهان بوده و اتفاقات بازار جهانی، بازار مواد اولیه کشور را تحت تاثیر قرار میدهد. بهعنوان مثال، ما یک کاپوچینوی معمولی را در نظر میگیریم چون به راحتی میتوانیم قیمت این کالای استاندارد را در بخشهای مختلف جهان پیدا کنیم. ما پیشرفت تکنولوژیک در نوررسانی را برحسب تعداد واحد روشنایی، موسوم به لومِن (Lumen)، تولید شده در ازای یک ساعت کار اندازه میگیریم. اما این بنگاههای اقتصادی درحال رقابت با یکدیگر درقالب بازار، مشوقهای قدرتمندی داشتند تا تکنولوژیهای تازه با بهرهوری بالاتر را اخذ کرده و گسترش دهند، و سرمایهگذاری خود را به آندسته از کالاهای سرمایهای معطوف کنند که قاعدتاً فراتر از گسترهی مشاغل خانوادگی خرد-مقیاس قرار میگرفتند. افزایش ۲۰۶ درصدی معاملات در اردبیهشت نسبت به فروردین ماه نشان میدهد که در دوره رکود املاک قرار نداریم.
وی عامل تاثیرگذار در بازار املاک را نرخ بهره حقیقی عنوان کرد افزود: نرخ بهره حقیقی کشور طی ۴۰ سال گذشته، ۱۰ سال مثبت و ۳۰ سال منفی بوده است. در سالهایی که نرخ بهره حقیقی مثبت و افزایشی باشد، بازار املاک و مستغلات متاثر از آن بوده است. در کاربرد روزانه، تکنولوژی برای ما ماشینآلات، تجهیزات و وسایلی را تداعی میکند که با استفاده از دانش علمی ساخته شدهاند. و دو اقتصادی را انتخاب میکنیم که بهلحاظ سطح توسعه با هم بسیار متفاوتاند: سوئد و اندونزی. لامپهای فشرده فلورسنت که در سال ۱۹۹۲ ساخته شدند بهلحاظ نیروی کار خرج شده، حدود ۴۵۰۰۰ بار کاراتر از روشناییهای تولید شده در ۲۰۰ سال قبل از خود بودند. از آن زمان نوررسانی با توسعهی چراغهای گازی شهری، چراغهای نفتی، لامپهای رشتهای، لامپهای فلورسنت، و دیگر اشکال نوردهی، کاراتر و کاراتر شده است. و این علامت آغاز یک انقلاب تکنولوژیک بیوقفه بود زیرا مقدار زمان مورد نیاز برای تولید اغلب محصولات نسل به نسل کاهش مییافت. وی با تاکید بر اینکه نقدینگی الزاماً ترسناک نیست، خاطرنشان کرد: نقدینگی اقتصاد ایالات متحده در زمان شروع کووید۱۹، ۱۵ هزار میلیارد دلار بود که اکنون این مقدار با رشد ۷۰۰۰ میلیارد دلاری به ۲۱ هزار و ۹۰۰ میلیارد دلار رسیده است.
عملکرد همراه با تاخیر برخی از اقتصادها در شکل ۱.۱۱ نشان میدهد که وجود نهادهای سرمایهداری، فینفسه، برای ایجاد یک اقتصاد پویا کافی نیست-یعنی اقتصادی که رشد پایدار در استانداردهای زندگی را به ارمغان بیاورد. برخی از انواع بنگاههای اقتصادیی که اقتصاد سرمایهدارانه را تشکیل میدهند شامل رستورانها، بانکها، مزارع بزرگی که دیگران را بکار گرفته و به آنها حقوق میدهند، موسسات صنعتی، سوپرمارکتها و ارائهدهندگان خدمات اینترنتی هستند. تمرین ۱.۱۱ کجا و کی را برای متولدشدن انتخاب میکنید؟ ما به نحوهی کارکرد بازارها در فصلهای ۷ تا ۱۲ برخواهیم گشت، اما تمرین ۱.۱۰ نشان میدهد که این مفروضه چندان هم حساس نیست. ۵۲۸- دلار. نرخ رشد سرانه جی.دی.پی با این تغییر بصورت درصدی از رقم سال ۲۰۱۲ نشان داده میشود:۵۲۸- تقسیم بر ۲۲٫۴۹۴ مساوی است با: ۲٫۳۵- درصد. نیم دیگر تنها پانصد دلار برای خرجکردن در ماه دارند. نقدینگی سال ۱۴۰۰ تا انتهای اسفند ماه برابر ۴۸۰۰ هزار میلیارد تومان بوده که میزان رشد ۲۵۰۰ هزار میلیارد تومان را نشان میدهد. مثال سادهای نشان میدهد که چگونه هنگامی که افزاد مختلف تواناییهای مختلفی برای تولید کالاهای مختلف دارند، بازار به آنها اجازه تخصصیشدن میدهد.
در دوران بابلی (۱۷۵۰ پیش از میلاد)، ابداع یک چراغ پیشرفتهتر با سوخت روغن کنجد، عملاً بهاینمعنا بود که یک ساعت کار میتواند ۲۴ لومن-ساعت روشنایی تولید کند. در سال ۱۹۵۰ جی.دی.پی سرانه آن با نیجریه برابر بود. در سال ۱۹۸۹ اقتصاد ژاپن(که آن هم از جنگ آسیب دیده بود) بااتکا به شیوهای خاص خود در ترکیب مالکیت خصوصی، بازارها و بنگاههای اقتصادی، همراه با نقش هماهنگکنندهی قدرتمند دولتش، به آلمان غربی رسیده بود، و اسپانیا هم بخشی از فاصلهاش را طی کرده بود. جی دی پی سرانه بریتانیا چه چیزی را می سنجد؟ اینها مجموعاً شروط سهگانهای هستند که رویهمرفته آنچیزی را میسازند که ما انقلاب سرمایهداری مینامیم، انقلابی که ابتدا در بریتانیا و سپس برخی اقتصادهای دیگر رخ داد و نحوهی تعامل افراد با یکدیگر و با محیط را در تولید معاش خویش دگرگون کرد. برای مثال مواد گنجانده شده در همین مقدمه بر اقتصاد که در حال خواندن آن هستید، توسط تیمهای مختلفی از اقتصاددانان، طراحان، برنامهنویسان و ویراستارانی فراهم آمدهاست که از پشت کامپیوترهایشان – و غالباً بهطور همزمان با هم – از اقصی نقاط دنیا، از بریتانیا و هند و امریکا تا روسیه و کلمبیا و آفریقای جنوبی و شیلی و ترکیه و فرانسه و بسیاری کشورهای دیگر، با هم همکاری کردهاند.
برای سنجش دقیق اینکه اقتصاد درحال رشد یا افول است، به سنجهای برای اندازهگیری کمیت کالاها و خدمات خریداری شده نیاز داریم، که اینرا جی.دی.پی واقعی سایت atlasmarketing مینامند. تعریف آب، یا تعریف سرمایهداری را نباید دستیابی به نوعی معنای حقیقی درنظر گرفت – این تعاریف ابزارهایی هستند که ارزششان بهاین است که کار همرسانی و انتقال معنا را تسهیل میکنند. حالا نگاهی به تعریف ما از بازار بیاندازید. بههمیندلیل، تخصصیشدن – که آن را تقسیم کار مینامیم – جامعه را با یک مشکل روبهرو میکند: چگونه باید کالاها و خدمات را از تولیدکننده تا مصرفکننده نهایی توزیع کرد؟ آنچه از این مقایسه معلوم میشود این است که قدرت خرید روپیهی اندونزی درمقایسه با کرونای سوئد بیشتر از سه برابر بالاتر از هنگامی است که محاسبه را براساس نرخ رایج مبادله میان این ارز انجام میدهیم. نرخ بهره اقتصاد آمریکا اکنون به ۱.۷۵ درصد رسیده و با نرخ فزایندهای پیش بینی میشود که تا انتهای سال به سه درصد افزایش یابد.
وی در تحلیل بازار املاک کشور، اظهار کرد: این بازار از سال ۷۴ تاکنون، پنج دوره رکود و پنج دوره رشد را پشت سر گذاشته است. شکل ۱.۱۰ خطسیرهای متفاوت این دو اقتصاد و اقتصادهای دیگر را از سال ۱۹۵۰ نشان میدهد. قسمت خمیده چوب هاکی در بریتانیا، جایی که رشد از حوالی ۱۶۵۰ آغاز میشود، کمتر حالت تند و ناگهانی از خود نشان میدهد. از مقیاس نسبی برای مقایسه نرخ رشد استفاده میشود. اینکه بخواهیم سطوح درآمدی را مقایسه کنیم یا نرخ رشد درآمدها را، چیزی است که به نوع سؤال ما مربوط میشود. این مقیاس نسبی نامیده میشود و در شکل ۱.۱ب نشان داده شدهاست. این شکل بریدهای از همهی مقالات روزنامه نیویورک تایمز (بهجز بخش ورزشی البته) که در آنها اصطلاح «سرمایهداری» بکاررفته را نشان میدهد. حتی تظاهر به تدریس را هم کنار گذاشتهاند». ژاپنیها همانقدر ثروتمندند که بریتانیاییها، یعنی درست همانطور که در قرن ۱۴ام بودند، اما حالا آمریکاییها هستند که حتی از ژاپنیها هم ثروتمندترند، و نروژیها که باز از این هم مرفهترند. چیزی که اینجا میتوان استنباط کرد این است که در طول نیمه دوم قرن بیستم، واگرایی نهادهای اقتصادی در معاش مردم آلمان اهمیت داشته است. همچنین محاسبات مشابه دیگر به ما میگویند که سرعت انتقال اخبار میان روم باستان و مصر چیزی حدود ۱ مایل (۱.۶ کیلومتر) در ساعت، و ۱۵۰۰ سال بعد میان ونیز و دیگر شهرهای اطراف مدیترانه حتی از این هم کمی کندتر بودهاست.
